Geschiedenis

Voor 1400 is er slechts sprake van het bestaan van één kerk binnen het gebied, waarover nu de hervormde gemeenten Oud- en Nieuw-Loosdrecht hun territoir uitstrekken. Deze kerk was gevestigd te (Oud-)Loosdrecht, terwijl men zich in het huidige Nieuw-Loosdrecht, toen Ter Sijpe geheten, met een kapel moest behelpen. Deze situatie wordt rond 1400 echter niet meer als ideaal beschouwd en nadat de parochianen met hun woordvoerder heer Wouter van Mijnden bisschop Frederik van Blankenheim te kennen hebben gegeven, dat de zielzorg vor de inwoners van Ter Sijpe moeilijkheden ondervindt door de grote afstand en de vaak natte wegen, wordt de kapel tot parochiekerk, als dochterkerk van (Oud-)Loosdrecht, verheven. Deze nieuwe kerk wordt meestal de Sijpekerk genoemd, terwijl de bevolking zelf onderscheid maakt door te spreken over de Oukerk en de Nieuwkerk en later, analoog daaraan, over Oud-Loosdrecht en Nieuw-Loosdrecht.

De eerste pastoor van Nieuw-Loosdrecht, Jan Smijt, wordt benoemd door de pastoor van de moederkerk, Dirk van Benthem. In het midden van de 16e eeuw worden beide parochies, nadat hun pastoors aan de pest zijn overleden, bij gebrek aan platsvervangers door één pastoor bediend, eerst door Geert van Brugge en vanaf 1569 door Nicolaas Jansz. Thol.

Deze Nicolaas Thol zal ook, waarschijnlijk reeds in 1578, de eerste predikant worden van de beide Loosdrechten, die kerkelijk gaan behoren tot de classis Amsterdam. Onder de energieke leiding van ds. Thol neemt het antal hervordem in Oud- en Nieuw-Loosdrecht sterk toe, zodat een splitsing van beide gemeenten noodzakelijk wordt. Uit de classikale notulen blijkt, dat Oud-Loosdrecht, na een onderzoek door een classikale commissie, in 1597 ds. Pieter Poppen uit Amstelveen en Ouderkerk wordt bevestigd. Vanaf 1823 ressorteren de gemeenten onder de classis Amersfoort en met ingang van 1 mei 1951 onder de classis Breukelen.

De beroeping van de verschillende predikanten in Oud- en Nieuw-Loosdrecht is niet altijd zonder problemen verlopen. Bisscop Frederik van Blaankenheim had in 1400 aan heer Wouter van Mijnden en zijn nakomelingen het patronaatsrecht over de kerk in Nieuw-Loosdrecht reeds bezat. Bij het overlijden van de laatste van Mijnden in 1580 heeft volgens de krekeraden het patronaatsrecht opgehouden te bestaan. Enkele malen, zeker wanneer een brouw als gemachtigde van de ambachtsheer optreedt, wordt tegen de voordrachten hevig geprotesteerd, zoals bij de beroeping van ds. Petrus Heyblom in 1692 en ds. Bernard de Moor in 1695. In 1862 wordt door de toenmalig eambachtsheer Jan Conrad Hacke het patronaatsrecht aan de lidmaten van beide gemeenten geschonken. Maar ook vóór 1862 is de verhouding tussen kerken en ambachtsheren en -vrouwen niet altijd gespannen geweest; de vele giften, zoals een preekstoel voor Nieuw-Loosdrecht in 1834, en legaten, o.a. van leden van het geslacht Van de Poll, aan diakonieën en kerkvoogdijen getuigen daarvan.

Ook de samenwerking tussen de gemeenten Oud- en Nieuw-Loosdrecht kan over het algemeen goed genoemd worden. Eind 18e eeuw treedt men gezamenlijk op als de staat de gehele armverzorging van de diakonieën wil overnemen; over het onderhoud van elkaars bedeelden wordt herhaaldelijk overleg gepleegd en als in Oud-Loosdrecht een nieuwe kerk wordt gebouwd, wordt daarvoor ook in Nieuw-Loosdrecht een collecte gehouden.

In Oud-Loosdrecht is de oude kerk, die vóór de Hervorming parochiekerk was, nadat nog in 1783 de toren vernieuwd was, in 1843 door een nieuwe vervangen, waarvoor de eerste steen ip 19 april van dat jaar werd gelegd. In Nieuw-Loosdrecht staat nog de oude kerk, waarschijnlijk daterend van ca. 1400, die in het begin van deze eeuw wel te lijden heeft gehad van blikseminslagen en een hevige storm, maar in 1962-1963 fraai gerestaureerd is.

De hervormde gemeenten in de beide Loosdrechten hebben steeds de meerderheid van de bevolking omvat. In 1809 bedroeg het aantal hervormden 1097 tegen 125 katholieken, in 1970 waren deze getallen respektievelijk 2615 en 1100, terwijl er toen inmiddels 900 gereformeerden bij waren gekomen.

De archieven

Het archief van de hervormde gemeente Oud-Loosdrecht reikt, op een register uit het eind van de 16e eeuw na, niet verder terug dan 1637. Het archief, dat dankzij de inspanning van de heer H. Brunekreef uit Loosdrecht zo goed mogelijk bij een werd gebracht en in 1976 aan het rijksarchief in Utrecht in bewaring werd gegeven, vertoont wel enkele leemten.

Over de oorspronkelijke orde van het archief valt met zekerheid nauwelijks meer iets te zeggen: de oude orde is op grondige wijze verstoord. zo bestond er geen serie ingekomen en minuten van uitgegane stukken: deze waren overal verspreid, bijgevoegd of tot dossiertjes gemaakt, terwijl hier en daar uit een oude nummering opgemaakt kan worden, dat zij vroeger wel bijeen bewaard werden.

Bij de beide gedeponeerde archieven is een onderscheid gemaakt tussen de zorg voor de wezen uitgeoefend door de diakonie en weesmeesters tesamen, tot uiting komend in de explotatie van het weesarmenhuis, en de zorg uitgeoefend dor weesmeesters alleen. Andere stukken afkomstig van de weesmeesters bevinden zich in het gemeentearchief en in het heerlijksheidsarchief, welk laatste eveneens berust in het rijksarchief.

Het archief van de hervormde gemeente Nieuw-Loosdrecht reikt niet verder terug dan 1645. Ook dit archief vertoont duidelijke leemten en het meest in het oog springend is wel het feit, dat her archief van de kerkvoogdij vrijwel geheel ontbreekt. Toen het archief in 1971 aan het rijksarchief in Utrecht in bewaring werd gegeven, werd gesuggereerd, dat het compleet was. Bij de inventarisatie bleek echter pas, dat van een kerkvoogdijarchief nauwelijks sprake kan zijn. Vragen hierover gericht aan de kerkvoogdij van Nieuw-Loosdrecht bleven echter onbeantwoord en werden afgedaan met de opmerking, dat de kerkvoogdij "niets ouds" meer had, hetgeen van welingelichte zijde wordt betwjifeld. Al met al zijn wij in onze pogingen om het archief te completeren gestuit op gebrek aan medwerking van de inbewaringgever.

Voor de volledigheid zij vermeld, dat zich in het genoemde archief ook enkele stukken bevinden betreffende aangelegenheden van de hervormde gemeenten Oud- en Nieuw-Loosdrecht.LIJST VAN PREDIKANTEN VAN NIEUW-LOOSDRECHT

ds Nicolaas Jansz. Thol 1578-1602 vanaf 1569 pastoor te Oud-Loosdrecht, van 1578-1596 predikant in Oud-en Nieuw-Loosdrecht (overleden)

ds Nicolaas Bodecher 1603-1611 van Zuiderwoude naar Alkmaar

ds Theodoor Houtman 1611-1629 van Landsmeer en Buiksloot overleden

ds Hendrik Britman 1629-1652 proponent overleden

ds Jacob Heirmans 1653-1684 overleden

ds Nicolaas Ruymvelt 1685-1690 proponent naar Delft

ds Petrus Heyblom 1692-1718 proponent overleden

ds Diederik Steenwinkel 1719-1723 proponent naar 's-Hertogenbosch

ds Hieronymus van Alphen 1724-1726 proponent naar Leeuwarden

ds Gerardus Kulenkamp 1726-1729 proponent naar Delft

ds Olpherd Bakker 1730-1738 proponent naar Purmerend

ds Johannes Albertus van Muyden 1739-1742 van Ottoland naar Amsterdam

ds Willem Hendrik van Harskamp 1742-1750 van Mijnsheerenland

naar Amsterdam

ds François Willem van Oosterzee 1751-1757 van Leersum naar Middelburg

ds Petrus Broes 1758-1762 van Velp en Rozendaal naar Vlissingen

ds Andreas Andriessen 1762-1764 van Yerseke naar Middelburg

ds Aäron le Grand 1764-1774 van Oud-Vossemeer naar Elburg

ds Petrus de Wilde 1774-1777 van Polsbroek naar Tiel

ds Petrus Conradus Hugenholtz 1778-1780 van Lienden naar Delfshaven

ds Ludovicus Serrurier 1780-1782 van Jutphaas naar Arnhem

ds Wolf Fredericus Submacher 1782-1791 van Vuren en Dalen naar Bergen op Zoom

ds Reinier Swierink 1791-1802 van Andijk overleden

ds Hendrik Johannes Schregardus 1803-1809 van Uitgeest naar Amersfoort

ds Conrat Hacke 1809-1814 van Heilo naar Haarlem

ds Dirk Molenaar 1814-1817 van De Vuursche naar Doetinchem

ds Johannes Steenmeyer 1817-1825 van Leimuiden naar Elburg

ds Dirk Theodorus de Haas 1825-1841 van Wijngaarden naar Woubrugge

ds Johan Abraham Christoffer Nonhebel 1841-1852 van Elst naar Garderen

ds Leendert Johannes van Rijn 1852-1856 van Chaam naar Wassenaar

ds Jacob Gerhard Verhoeff 1856-1859 van Elspeet naar Zevenbergen

ds Jonathan Bastiaan Nijhoff 1859-1862 van Nijkerk naar Dedemsvaart

ds François Hage 1862-1864 van De Kaag naar Wolphaartsdijk

ds Jean Heinri Leonard Roozemeyer 1864-1866 van Vleuten naar Middelburg

ds Gerrit Jacob van Lindonck 1866-1873 van Burum naar Heemstede

ds Frans Lion Cachet 1874-1875 van Zuid-Afrika naar Zuid-Afrika

ds Hendrik Willem Eigeman 1876-1897 van Wezep emeritus

ds Gerrit Vellenga 1897-1925 van Kootwijk overleden

ds Willem van der Waal 1927-1934 van Slijk-Ewijk emeritus

ds Pieter Moerman 1935-1947 van Stavenisse emeritus

ds James Frederik Roth 1949-1957 van Sliedrecht emeritus

ds Pieter Cornelis de Bruin 1957-1965 van Well en Ammerzoden naar Wageningen

ds Jacob Jacobus Poldervaart 1965-1973 van Scheveningen emeritus

ds Teunis Poot 1974 van Groningen